Segritta uczy, jak stawiać przecinki i kropki.

…czyli rzecz o interpunkcji.

KROPKA

Wiele osób o niej zapomina, podczas gdy powinna ona kończyć każde zdanie oznajmujące (Pięknie wyglądasz nago.) – a czasem też rozkazujące (Chodź no do mnie.). Problem z kropką, a właściwie z jej nieużywaniem, polega też na tym, że często zastępuje się ją znakiem zapytania w zdaniach podobnych do tytułu tej notki. To błąd. Jeśli zadaję pytanie "Jak stawiać przecinki i kropki?" – kończę je znakiem zapytania. Jeśli jednak orzekam, że "Segritta UCZY", w zdaniu "Segritta uczy, jak stawiać przecinki i kropki" spójnik "jak" występuje już tylko jako wprowadzenie zdania podrzędnego.

A więc:
Jak zrobić minetę?
Powiedz mi, jak zrobić minetę.
Powiedz mi, jak zrobić minetę?

W skrótach użycie kropki zależy od kilku czynników.

  • Jeśli ostatnia litera skrótu jest jednocześnie ostatnią literą skracanego wyrazu, nie stawiamy kropki, np. dr Malinowski, mgr Kowalski, wg mnie. (ciekawostka: jeśli napiszemy "do mgr Zaremby" oznacza to, że mgr Zaremba jest kobietą)
  • Jeśli ostatnia litera skrótu nie jest jednocześnie ostatnią literą skracanego wyrazu, stawiamy kropkę, np. p. Tadeusz, do dr. Malinowskiego (bo: do doktora Malinowskiego). W ostatnim przykładzie jest też możliwość innego zapisu skrótu "dr": do dra Malinowskiego – i wtedy już nie stawiamy kropki.
  • W skrótach polskich nazw kilkuwyrazowych, których drugi lub kolejny człon zaczyna się od spółgłoski, kropkę stawiamy tylko na końcu, np. ds. (do spraw), np. (na przykład), cdn. (ciag dalszy nastąpi).
  • W skrótach polskich nazw kilkuwyrazowych, których drugi lub kolejny człon zaczyna się od samogłoski oraz w skrótach obcych nazw wielowyrazowych, stawiamy kropkę po każdej literze, np. p.o. (pełniący obowiązki), p.n.e. (przed naszą erą), p.m. (post meridiem).
  • W skrótach nazw jednostek miar, wag, rodzimych jednostek monetarnych oraz w skrótach matematycznych, fizycznych, chemicznych i astronomicznych nie stawiamy kropki, np. cm, min, kg, gr, v (prędkość), Hg (rtęć), Sgr (Strzelec).
  • Jeśli skrót zakończony kropka jednocześnie kończy zdanie, nie stawiamy dwóch kropek.

PRZECINEK

Tu sprawa się trochę komplikuje, bo żeby wiedzieć, gdzie stawiać przecinki, trzeba też wiedzieć, co to jest zdanie złożone, nadrzędne, podrzędne i takie tam. Postaram się więc opisać każdą zasadę tak, by zrozumiały ją barany.

1. PRZECINEK ZAWSZE ODDZIELA ZDANIE PODRZĘDNE OD NADRZĘDNEGO

Forma uproszczona dla baranów:
Jeśli zachowane są oba następujące warunki, mamy do czynienia ze zdaniem złożonym podrzędnie:

  • W zdaniu występuje więcej niż jeden czasownik w formie osobowej (czyli nie będący bezokolicznikiem) lub jakikolwiek imiesłów przysłówkowy (czyli zakończony na -ąc, -wszy, -łszy);
  • Jedno ze zdań składowych odpowiada na pytanie przydawki (jaki?, który?, czyj? lub ile?), dopełnienia (kogo/czego?, komu/czemu?, kogo/co?, z kim/z czym?, o kim/o czym?) lub okolicznika (jak?, kiedy?, gdzie?, w jakim celu?, dlaczego?, skąd?, dokąd?, którędy?, jak bardzo?, pod jakim warunkiem?, mimo czego? itp.).

No. I wtedy oddzielamy zdania składowe przecinkiem. Np.

Biorąc prysznic, zauważyłam na ramieniu malinkę, którą zrobił mi Czesiek.
Mamy tu trzy zdania składowe, każde oznaczyłam innym kolorem oraz podkreśliłam czasownik. Zauważyłam malinkę [jaką?] którą zrobił mi Czesiek
[kiedy?] biorąc prysznic

Nie jestem już dziewicą, bo, zrobiwszy maturę, poszłam do łóżka z naszym matematykiem.
Nie jestem już dziewicą [czemu?] bo poszłam do łóżka z naszym matematykiem [kiedy?] zrobiwszy maturę

2. PRZECINEK ODDZIELA ZDANIA PRZECIWSTAWNE I WYNIKOWE A NIE ODDZIELA ŁACZNYCH I ROZŁĄCZNYCH.

Barany, są takie zdania, które nazywają się współrzędnie złożone. Tam też musi być więcej niż jeden czasownik w formie osobowej. Te zdania dzielą się na łączne, rozłączne, przeciwstawne i wynikowe. Jak je odróżnić?

Zdania łączne to takie, które są równorzędne, nie wykluczają się nawzajem i żyją sobie w symbiozie :). Można je łatwo rozpoznać za pomocą spójników: i, oraz, a*, ani. Tych zdań nie dzielimy przecinkiem**. Np.

Leżałam w łóżku i oglądałam pornosa.
Powiedziałam mu o wpadce oraz zawiadomiłam mojego ginekologa.
Staszek szedł do seksszopu a Janek mu towarzyszył.
Nie upiłem jej ani nie bzyknąłem.

*Spójnik "a" może też być użyty w zdaniu przeciwstawnym i wtedy daje się przed nim przecinek. Trzeba sobie tylko logicznie odpowiedzieć, czy zdanie ma na celu pokazanie sprzeczności – czy łączności obu członów.
** Wyjątek stanowią zdania łączne bezspójnikowe, np. Było parno, grała nastrojowa muzyka.

Zdania rozłączne to takie, w których chcemy pokazać dwie, wzajemnie wykluczające się możliwości. Występują tam spójniki: lub, albo, czy, bądź. Tu też nie dajemy przecinków. Np.

Na pewno kupi mi kwiaty lub zaprosi do restauracji.
Będziesz grzeczny albo spakuję ci walizki.
Powiesz mi prawdę czy wolisz się kłócić?
Wyjadę na wakacje bądź zrobię u siebie jakąś imprezę.

Zdania przeciwstawne pokazują różnicę lub przeciwstawność zdań składowych. Zawierają spójniki: ale, lecz, a, jednak, zaś, natomiast. I tu już stawiamy przecinek. Np.

Zaproszę cię do siebie, ale nie licz na seks.
Pozwolę ci się pocałować, lecz nic więcej się nie stanie.
Mówił jedno, a jego ręka
robiła drugie.
Dałam mu w twarz, jednak chciałam więcej.
Chwyciłem ją za pierś, zaś ona krzyknęła.
Nie wolno Ci mnie pocałować, natomiast z rękami możesz robić, co chcesz.

Zdania wynikowe mówią o efekcie danego zjawiska. Rozpoznasz je po spójnikach: więc, toteż, zatem. Stawiamy tam przecinki. Np.

Miała okres, więc nie dała się dotknąć.
Nie mógł mi stanąć, toteż darowałem sobie całą akcję.
Przyjadę do Ciebie w sobotę, zatem roluj majty.

3. NIE MUSZĘ JUŻ CHYBA WSPOMINAĆ O WTRĄCENIACH, WYLICZENIACH, DOPOWIEDZENIACH I TAKICH TAM, KTÓRE TEŻ ODDZIELA SIĘ PRZECINKIEM.

ŚREDNIK

To coś pomiędzy kropką a przecinkiem. Tu rzadko popełniacie błędy, bo zwyczajnie rzadko w ogóle uzywacie średnika. Zasada jest prosta – jeśli nie wiecie, czy wstawić przecinek czy kropkę, wstawcie średnik. Z dwukropkiem, cudzysłowem i nawiasem tez nie macie problemów, więc je pominę.

MYŚLNIK – ŁĄCZNIK

Barany mają najczęściej problem z rozróżniem tych dwóch znaków.
Nie będę tu sie rozwodzić nad jednym i drugim. Podkreslę tylko, że łącznik używany jest w wyrazach złożonych, a więc tworzy jedno słowo, łącząc dwa wyrażenia. Łącznik nie ma obok siebie spacji. Występuje w nazwach miejscowości (Bielsko-Biała), utartych zwrotach (herod-baba) i w przymiotnikach złożonych (niebiesko-czarny).

WIELOKROPEK

Tu tylko zaznaczę, że wielokropek składa się z TRZECH KROPEK a nie dowolnej ich ilości. I nie powinno się go nadużywać, bo jego zadaniem jest wskazanie wyjątkowych emocji, urwanego zdania lub zwrócenie uwagi na zaskakujące zakończenie zdania. Jeśli, baranie, używasz często wielokropka, przekazujesz odbiorcy informację, że jesteś niestabilny psychicznie albo nie umiesz kończyć zdań. Tyle na ten temat.

WYKRZYKNIK

 

Ma wskazywać na duże emocje lub tryb rozkazujący. Można używać jednego, dwóch lub trzech wykrzykników w zależności od intensywności tych emocji. Internet (i łatwość w długim trzymaniu palca na klawiszu nr 1) sprawił, że wykrzyknika się nadużywa a dzieci neostrady próbują nim zastąpic kropkę.

ZNAK ZAPYTANIA

Ma oznaczać pytanie. Wystarczy jeden. No, maksymalnie trzy.

Notka napisana w oparciu o Nowy Słownik Poprawnej Polszczyzny pod red. prof. Andrzeja Markowskiego PWN, Warszawa 1999

Niedługo tekst o zasadach stawiania emotikonek.